Tagarchief: Spanningen

Carla Drift – Op Reis

Na het inleveren van mijn eindscriptie met als onderwerp “Voorkomen van Excessen bij Veranderingen en Conflicten”, heb ik twee weken later een voordracht gegeven over dit onderwerp. De aanwezigen stelden kritische vragen over de noodzaak van verdediging van have en goed. Zij waren sceptisch over de reikwijdte van woorden – uiteindelijk vullen praatjes geen gaatjes. Tijdens het examen werden fundamentele vragen gesteld over de balans tussen de wedloop van ontwikkelingen van de materiële welvaart en de ontwikkeling van de wapenindustrie die met atoombommen alles vernietigende instrumenten heeft voortgebracht. Gelukkig had ik nog een voorbeeld paraat uit de overgang van het bronzen tijdperk [1] en het ijzeren tijdperk in Griekenland en Klein Azië rond 1000 v. Chr.. In die tijd zijn er vele steden door brand verwoest. Tot voor kort werden deze verwoestingen toegeschreven aan op drift geraakte volkeren – de zgn. Sea People [2]. Nu wordt er genuanceerder gedacht over deze periode. Aangenomen wordt dat de verbeterde krijgstechnologie en de bevolkingstoename – door gebruik van ijzeren landbouwwerktuigen – het mogelijk maakte om steden in te nemen en om klassieke legers uitgerust met bronzen wapens en strijdwagens te verslaan.

Na het examen en de buluitreiking was er mijn afstudeerfeest – een mooi feest. Iedereen die belangrijk was in mijn leven, kon komen. Mijn vader straalde, mijn moeder en zussen waren blij voor mij, jeugdvrienden uit Zuid Limburg wensten mij geluk, maar waarschuwden mij voor de gevaren van de grote wereld. Zij vroegen wanneer ik weer terugkwam en zij hadden vacatures meegenomen met banen bij de Gemeente en bij de Provincie. Mijn studievrienden vroegen wat mijn plannen waren – werken of een wereldreis. Ook mijn vroegere grote liefde was gekomen – de magie tussen ons was vervlogen. Ik zag hem als een gewone mooie aardige jongeman, die makkelijk op vrouwen verliefd wordt – niet meer mijn type. Wij gaven elkaar welgemeende kussen op de wangen en beloofden contact met elkaar te houden. Daar is niet veel van gekomen. Via bekenden hoorde ik af en toe nog iets over zijn leven.

Na het behalen van mijn doctoraal had ik geen interesse in promotie-onderzoek. Ik zou mij tijdens het onderzoek teveel moeten specialiseren en een academische loopbaan met haarkloverij inclusief een stevige competitie met andere wetenschappers trok mij niet. Voordat ik een baan zou gaan zoeken wilde ik eerst nog wat van de wereld zien. Ik bereidde mij voor op een wereldreis van ongeveer een jaar. Veel van mijn bezittingen deed ik van de hand of bracht ik onder bij familie, vrienden en bekenden. Ik bezat nog alleen de inhoud van mijn rugzak: 10 kilogram of twee setjes reserve kleren en een klein beetje.

[3]

Ik had het plan om eerst naar India te gaan. De reis over land was te gevaarlijk geworden met de oorlog tussen Irak en Iran en onduidelijkheid over Afghanistan.

Tijdens het uitwerken van dit plan, kreeg ik een uitnodiging voor een betaalde studiereis naar Midden Afrika. Een mensenrechtenorganisatie wilde een onderzoek instellen naar misstanden in een dictatoriaal bestuurd land in Afrika. Voordat ik aan het onderzoek ging deelnemen, kon ik gelukkig drie weken op eigen kosten een toeristenreis maken door parken in Kenia en Midden Afrika.

Op deze toeristische reis ben ik veel lieve, aardige en behulpzame mensen ontmoet. Hun gastvrijheid reikt verder dan de goede gastvrijheid uit Zuid Limburg. In deze omgeving kennen mannen nog – naar het eerste college filosofie van prof. Dr. W. Luijpen – de kunst van een half uur werken om acht uur in de zon te zitten. Een kunst die ik pas veel later in mijn leven enkele korte perioden heb kunnen oefenen. Ik was open en de mensen waren open. Zij behoeden mij – als een van hun kleine kinderen – voor de gevaren van de omgeving en voor gevaren van beroving en erger.

[4]

In Midden Afrika kwam ik restanten tegen van vroegere steden. Ik moest denken aan de vergane steden in Klein Azië bij de overgang van de bronzen tijd naar de ijzeren tijd. Dit continent had enkele honderden jaren geleden een soortgelijke gedwongen revolutie doorgemaakt bij de invasie en kolonisatie door een verder ontwikkelde beschaving uit Europa.

[5]

De zeevarende landen uit Europa probeerden allen een deel van Afrika in bezit te nemen om daar hun invloed te laten gelden en om rijkdommen te verwerven. Volgens een oude zegswijze ligt aan ieder bezit een misdaad ten grondslag. Deze bezetting ging gepaard met geweld tegen de oorspronkelijke inwoners en met geweld tussen de zeevarende landen onderling. Rond 1885 moest Congo nog verdeeld worden tussen de spraakmakende landen in Europa. In 1885 werd Congo tijdens de conferentie in Berlijn toegekend aan koning Leopold II van België: hij maakte er zijn persoonlijke eigendom van en noemde het de ‘Congo-Vrijstaat’. Voor de oorspronkelijke inwoners van dit deel van Afrika werd het geen vrijstaat.

Vanuit de West kust van Afrika zijn vele oorspronkelijke inwoners – na gevangen te zijn genomen – als slaven verhandeld en gedeporteerd naar Zuid- en Noord Amerika. Hieronder is een foto te zien van hun symbolische poort – “Point of no Return” genaamd – voor hun gedwongen vertrek met een benauwde reis naar het “beloofde” land waar een slavenbestaan wachtte. Pas veel later, na veel ontberingen en strijd zouden zij wettelijk een gelijke status krijgen in de Verenigde Staten van Amerika. In praktijk is de status van veel mensen afkomstig uit Afrika nog steeds niet gelijk aan mensen afkomstig uit de zeevarende landen van Europa.

[6]

Meer dan een eeuw geleden werd Afrika door Europa verdeeld in vele delen met kunstmatige grenzen. De bevolking binnen de delen was niet homogeen. Ook werden samenhangende groepen inwoners verdeeld over verschillende gebieden. Na de Tweede Wereldoorlog had Europa niet meer de macht en invloed om de kolonies in Afrika bezet te houden. Door onderhandelingen of na een vrijheidsstrijd werden veel voormalige kolonies zelfstandig voorzien van de opgedrongen kunstmatige grenzen. Binnen deze nieuwe zelfstandige delen en tussen deze delen waren vaak ernstige onderhuidse spanningen. Deze spanningen zochten hun uitweg in onderlinge conflicten tussen stammen onderling en tussen de nieuwe staten. Een aantal nieuwe staten hadden grote interne spanningen om een nieuw openbaar bestuur te vestigen. Sommige landen werden een dictatuur voorzien van een schrikbewind om aan de macht te blijven.

[7]

In Ethiopië zijn in 1974 delen van het skelet gevonden van een vrouw die ongeveer 3,2 miljoen jaren heeft geleefd. Zij is “Lucy” genoemd [9].

[10]

Met het uitvoeren van de betaalde studiereis ben ik een gevaarlijke loopbaan begon. Deze eerste betaalde studie richtte zich op de oorzaken en gevolgen van volkerenmoord in Midden Afrika. Ik ben nooit erg overtuigd geweest van het bestaan van homogene volkeren. Volgens mij is het beter om over kleine of grote groepen mensen te spreken met redelijk gelijkende gewoonten en cultuur. Binnen de groepen kunnen de verschillen aanzienlijk zijn, maar voor buitenstaanders vallen vooral enkele overeenkomsten op. Op basis van deze overeenkomsten kunnen enkele kenmerken aan deze groep worden toebedacht. Bij spanningen worden bepaalde kenmerken aangegrepen voor een stigmatisering van de vreemde groep; de eigen groep wordt verheerlijkt om bepaalde andere eigenschappen. Spanningen kunnen overgaan in conflicten met soms fatale gevolgen en excessen voor de groep of delen van de groep. Mijn studie richtte zich op de werkwijze en de gevolgen van deze stigmatisering en op de verantwoordelijkheid voor excessen.

Carla Drift – Veranderingen en Conflicten 2

Geef een reactie

Mijn laatste studiejaar in Amsterdam kende een schitterende lente, een lente als geen ander. De gestolde tijd kwam in beweging. Nooit heb ik de bloemen en de bloesem mooier gezien. De natuur rook naar leven.

[1]

Het leven straalde en ik straalde terug. Alles om mij heen was nog even intens als in de drie jaren als drie eeuwen, maar de ijselijke verkilling ontdooide en de verstijving verdween in de warmte van de lentezon. Ik zweefde in een gouden gloed. “Leven is een voortdurend sterven van het nu” – de zin uit de gestolde tijd – veranderde in:

Voor de natuur is
scheppen en voltooien één
en dezelfde daad

[2]

In de zomer en de herfst werd mijn leven normaal. Nog steeds mis ik de intensiteit en de eindeloosheid van het hier en nu.

Mijn eindscriptie voor mijn studie menswetenschappen had als onderwerp “Voorkomen van excessen bij veranderingen en conflicten”. Het eerste deel behandelde de omstandigheden waaronder excessen zich bij voorkeur manifesteren; het tweede deel beschreef de factoren die een dempende werking hebben op het ontstaan van uitwassen.

Bijna alle veranderingen gaan stilzwijgend voorbij. Deze stille veranderingen zijn als een ademhaling, het knipperen van de ogen of het draaien van het hoofd. De aanleiding kan zijn het lezen van de krant, het zien van een foto of het horen van een verhaal. Daarna is de wereld anders dan voorheen. Dit soort verandering is even natuurlijk als het leven.

Het onderwerp van mijn scriptie richtte zich op veranderingen die met spanningen zijn omgeven. In dit bericht volgen enkele aspecten uit mijn studie.

Ik had bij het onderzoek voor mijn eindscriptie gekozen voor zeven verschillende invalshoeken bij het bezien van veranderingen.

De eerste invalshoek had betrekking op de reikwijdte van de verandering. De reikwijdte van de (direct aanwijsbare) gevolgen van de verandering – en de spanningen die hiermee gepaard gaan – kunnen bij mensen variëren tussen een individu, een familie, een leefgemeenschap, een stad, een land, een continent, de wereld, of het heelal.

De tweede invalshoek bezag de intensiteit, de kracht en hevigheid van de veranderingen. De hevigheid en intensiteit kan variëren van een kleine rimpeling in het bestaan tot een alles volledig overweldigende verandering.

De derde invalshoek was de tijdsduur waarbinnen de verandering zich voltrok. De tijdsduur kan variëren van een schok als bij een inslag van een grote meteoor of de explosie van de vulkaan op het eiland Krakatau in 1883 [3]; de gevolgen van deze explosies en inslagen zijn vele jaren later nog merkbaar en kunnen samenlevingen wegvagen. Andere veranderingen hebben een lange aanlooptijd zoals het ontstaan van de Tweede Wereldoorlog of de introductie van lees- en schrijfvaardigheid in de Westerse samenleving.

De vierde invalshoek bezag spanningen veroorzaakt door veranderingen van menselijke behoeften. Hierbij maakte ik gebruik van de hiërarchie van behoeften van Maslow [4] waarbij de vijfde hiërarchie door mij was opgedeeld in drie afzonderlijke hiërarchieën: behoefte aan kennis, behoefte aan religie en behoefte aan zelfverwezenlijking. De behoefte piramide van Maslow is een model voor ordening van menselijke behoeften oplopend van Zelfbehoud tot Zelfverwezenlijking. Onze Odyssee naar “Wie ben jij” is een zoektocht naar deze Zelf in al haar eindigheid en onmetelijkheid – wij komen dit model van Maslow op een aantal aanlegplaatsen van onze Odyssee tegen. Spanningen kunnen zich manifesteren bij overgangen van een hiërarchie naar de andere hiërarchie – menselijke groei gaat vaak met schokken gepaard. Ook treden spanningen op bij regressie van de behoeften door gewijzigde omstandigheden zoals hongersnood, onzekerheid, verharde omstandigheden, aantasting van de eer en/of belemmering van meningsuitingen, creativiteit, religie en/of zelfactualisatie.

[4]

De vijfde invalshoek bezag het stadium van de ontwikkeling van de samenleving. Een jager-verzamelaars samenleving heeft in het algemeen minder middelen voor extreem geweld dan een hoog ontwikkelde agrarische/industriële samenleving met een enorm reservoir aan surplus in mensen, voeding, middelen en kennis.

De zesde invalshoek had betrekking op de mate van sociale stratificatie binnen een samenleving [5]. Bij een extreem gestratificeerde samenleving is de rol van de absolute heerser – bijvoorbeeld een farao of zonnekoning – zeer bepalend. Bij een oligarchie zijn groepsdynamisch proces binnen de kleine heersende klasse bepalend. Een niet gestratificeerde samenleving heeft een eigen – voor mensen ogenschijnlijk chaotische – dynamiek. Bij nadere analyse heeft deze samenleving een dynamiek die vaak in enkele parameters kan worden weergegeven, maar uitkomsten zijn bij omslagpunten erg afhankelijk van uiterst kleine triviale toevalligheden. Veel mensen voelen zich bij chaotische processen onzeker: snel ontstaat een roep om leiding.

De zevende invalshoek is de wijze waarop met de verandering/spanning wordt omgegaan. Deze zevende invalshoek geeft de reactie weer van individu, groepen en/of samenleving op veranderingen/spanningen. De reactie kan variëren van negeren, meegaan, medeleven tonen, positie kiezen, woede en/of verzet. Deze zevende invalshoek kwam vooral in het tweede deel aan de orde waar ik de factoren onderzocht die een dempende werking hebben op het ontstaan van uitwassen.

Een volledige beschrijving en bestudering van deze zeven invalshoeken was niet mogelijk binnen het kader van mijn eindscriptie. De zeven invalshoeken heb ik in mijn eindscriptie als uitgangspunt genomen om als casus de veranderingen en spanningen te onderzoeken en beschrijven van mannen die alleen hun habitat verdedigen via een eerste groeispurt in de mensheid – door een betere voedselvoorziening – waarbij een mannenoverschot als mannenbroeders tijdelijk rondtrekt op zoek naar zelfbevestiging door veroveringen via een tweede groeispurt – door verdergaande specialisatie in de mensheid – waarbij mannen in rondtrekkende legers van vechten hun beroep maken via een derde groeispurt – door grotere welvaart – waarbij een permanente krijgsmacht zich endemisch nestelt in de samenleving. Hierbij onderzocht ik de gevolgen voor de inrichting van de publieke orde: de krijgsmacht wordt een machtsfactor in de openbare orde die rechtstreekse toegang nodig heeft tot mensen en middelen voor haar bestaan. Ruim 10 jaar na mijn eindscriptie heeft John Keegan een zeer lezenswaardige studie over dit onderwerp geschreven [6].

[7]

Een jaar geleden heb ik een mooie observatie gelezen over de dempende werking van het woord in “An Iliad – A Story of War” van Alessandro Baricco [8]. Als noot bij zijn vertelling van de Ilias merkt Alessandro op dat onderhuids in de Ilias altijd de wens aanwezig is om te stoppen met vechten. Hij ziet dit verlangen zich in de Ilias manifesteren in dialogen, in overleg en in bijeenkomsten – hij noemt dit de vrouwelijk kant van de Ilias. De debatten en bijeenkomsten – in plaats van gevechten – gaan eindeloos tot vervelens toe door. Dit overleg is volgens Alessandro een manier om het gevecht zo lang mogelijk uit te stellen – het overleg is als een Scheherazade die in leven blijft door het vertellen van verhalen. Het woord is het wapen waarmee de oorlog als in gestolde tijd stil wordt gelegd. Zelfs als de helden discussiëren over de manier van vechten, dan voeren zij het niet uit – op deze manier rekken zij hun leven. De helden zijn gedoemd tot de dood, maar zij zorgen dat het “roken van hun laatste sigaret, dat zij roken met woorden” zo lang mogelijk duurt. Als zij de strijd aangaan, veranderen zij in blinde fanatici met volle toewijding aan hun eer en plicht. Maar eerst: eerst is er een gestolde tijd, vrouwelijk, een tijd van bewust uitstel en terugblikken op een verleden. Een stolling van tijd die enkele overeenkomsten heeft met mijn drie jaren als drie eeuwen.

Via deze observatie van Alessandro Baricco komen wij aan bij de samenhang van de publieke zaak – met het gebruik van het woord, overleg, wetgeving, verdragen en rechtspraak – en oorlog – met haar blind fanatisme, woede, haat, wraak en onpeilbaar leed. Volgens Von Clausewitz [9] is oorlog een voortzetting van politiek met andere middelen. John Keegan heeft hierbij opgemerkt dat het instrument oorlog al veel langer bestaat dan politiek als staatsvorm.

Met deze eindscriptie sloot ik mijn studentenleven in Amsterdam af. In dat najaar betrad ik het leven van alledag.

[1] Bron afbeelding: http://nl.wikipedia.org/wiki/Lente
[2] Bron afbeelding: http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonlicht
[3] Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/Krakatoa
[4] Bron afbeelding: http://en.wikipedia.org/wiki/Maslow’s_hierarchy_of_needs
[5] Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/Social_stratification
[6] Zie ook: Keegan, John, A History of Warfare. London: Pimlico – Random House, 2004 en een eerdere studie over de zeemacht: Keegan, John, The Price of Admiralty. London: Penguin Books, 1988
[7] Bron afbeelding: http://en.wikipedia.org/wiki/Military_organization
[8] Bron: Baricco Alessandro, An Iliad. Edinburgh: Canongate, 2007 p. 153 – 154
[9] Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/Carl_von_Clausewitz